Uniwersytet
Opiekun naukowy:
dr hab. prof. UJD Sebastian Gałecki
1.
Miejsce klasycznych wartości w sztuce doby postmodernizmu
Świat sztuki XXI wieku w znacznej mierze dystansuje się od klasycznych wartości. Szereg najnowszych realizacji artystycznych, będących kolejną transformacją po przełomowym geście Marcela Duchampa, utwierdza kolejne pokolenia w przekonaniu, że sztukę tworzyć i czytać należy z przymrużeniem oka. Można zastanawiać się, czy w obszarze działalności artystycznej jest jeszcze miejsce na wartości wysokie? Czy wśród dominującej, postmodernistycznej ironii odnajdzie się przestrzeń np. na wartość tak „patetyczną” jak piękno?
Proponowany projekt badawczy to próba analizy języka nowej sztuki, która mimo obowiązującego paradygmatu zwraca się w kierunku wartości klasycznych, podkreśla ich kluczową rolę w budowaniu kultury. Współczesny artysta, chcący tworzyć w oparciu o tradycyjne wartości, stoi przed wieloma dylematami, które z pewnością warte są teoretycznej analizy. Wydaje się, że przed szczególnym wyzwaniem stworzenia własnej, swoistej estetyki stoi sztuka sakralna, która, z jednej strony, jako zakorzeniona w tym, co transcendentne, nie może posługiwać się językiem anegdotycznym, kontekstualnym, fragmentarycznym, z drugiej zaś, nie powinna pozostawać wyizolowana od doświadczenia współczesnego człowieka. W procesie formułowania odpowiedzi na pytanie, jakie miejsce zajmują wartości klasyczne w sztuce XXI wieku, niezbędne będzie odwołanie się do konkretnych i różnorodnych przykładów, w tym do dzieł z obszaru sztuki sakralnej.
The Place of the Classical Values in the Art of Postmodern Age
(In the 21st century the world of art largely distances itself from classical values. Number of the latest artistic realizations (which are only another transformation after a groundbreaking gesture of Marcel Duchamp), confirms the next generations in the belief, that art should be created and read with a wink. One may wonder if there is still a place for the high values in an artistic activity. Is there a space, for example, for a classical value such as beauty?
The proposed research project is an attempt to analyse the language of a new art, which – despite the current paradigm – turns towards classical values, emphasizes their key role in building culture. Any contemporary artist, who wants to create something based on traditional values, faces many dilemmas, which certainly are worth a theoretical analysis. It seems that a particular need applies to a sacred art, which, on the one hand, as rooted in what we call transcendent, cannot use anecdotal, contextual and fragmented language, and on the other hand, should not remain isolated from a modern man experience. In the process of formulating an answer to the main question: where can we find a place for the classical values in the 21st century art, it will be necessary to refer to specific and various examples, including works from the field of sacred art.)
2.
Idea uniwersytetu we współczesnym świecie
Koncepcja nauki i wdrażania w tę naukę sięga filozofii starożytnej. Krokiem milowym była koncepcja siedmiu sztuk wyzwolonych, stworzona przez Marka Terencjusza Warrona, a następnie rozwinięta przez Kasjodora. Później wzór ten ukształtowało średniowiecze, ze swoim czterowydziałowym uniwersytetem, scholastyką, uniwersalizmem języka, autorytetów i systemu edukacji. Najpełniejsze rozwinięcie tej idei znajdziemy w pismach Johna Henry’ego Newmana oraz w reformie Wilhelma von Humboldta. Wiek XX przyniósł jednak zdystansowanie się – a może wręcz zanegowanie – klasycznej idei uniwersytetu, próbując zastąpić ją koncepcją „multiwersytetu” Clarka Kerra.
Proponowany projekt badawczy ma na celu zbadanie idei uniwersytetu od jej zarania po współczesne analizy Abrahama Flexnera, Karla Jaspersa, Billa Readingsa i Bena Shapiro. Praktycznym celem jest zaproponowanie takiego modelu uniwersytetu, który w sposób nieskażony zachowa jej klasyczną ideę, a jednocześnie będzie dostosowany do współczesnych oczekiwań rynku, reform politycznych oraz kompetencji studentów i wykładowców.
The Idea of a University in the Modern World
The concept of science and its implementation into this knowledge dates back to ancient philosophy. A milestone was the concept of the seven liberal arts, created by Marcus Terentius Varro, and then developed by Cassiodorus. Later, this model was shaped by the Middle Ages, with its four-faculty university, scholasticism, and a universalism of language, authorities and the education system. The fullest development of this idea can be found in the writings of John Henry Newman and the reform of Wilhelm von Humboldt. The twentieth century, however, brought a dissociation – or perhaps even negation – from the classical idea of the university, trying to replace it with the concept of Clark Kerr’s „multiversity”.
The proposed research project aims to explore the idea of a university from its inception to contemporary analyzes by Abraham Flexner, Karl Jaspers, Bill Readings and Ben Shapiro. Its practical goal is to propose a model of the university that will preserve uncontaminated classical idea, and at the same time will be adapted to the contemporary expectations of the market, political reforms and the competences of students and lecturers.)
Opiekun naukowy:
dr hab. prof. UJD Ryszard Miszczyński
Historia filozofii matematyki i logiki XIX i XX wieku
Jest to okres kształtowania się współczesnych poglądów na temat podstaw matematyki. Ważne problemy są dyskutowane podczas sporów między logicyzmem, formalizmem i intuicjonizmem
History of the philosophy of mathematics and logic of the 19th and 20th centuries
This is the period of shaping modern views on the foundations of mathematics. Important issues are discussed during the disputes between logicism, formalism and intuitionism.)
Opiekun naukowy:
dr hab. Adam Olech, prof. UJD
O transcendentaliach w filozofii polskiej XX wieku
Opis: Mówiąc o transcendentaliach możemy mieć na myśli albo pojęcia transcendentalne, albo transcendentalia „jako takie”, które z kolei można pojmować dwojako: albo jako transcendentalne własności bytu, albo jako transcendentalne sposoby istnienia. Problematyka transcendentaliów, tak rozumiana, jest podejmowana głównie, jeśli chodzi o filozofię polską XX wieku, przez myślicieli o orientacji neoscholastycznej lub przez te ośrodki filozoficzne, które programowo z tą orientacją są związane, a takim głównym ośrodkiem filozoficznym jest neotomistyczne środowisko lubelskie. Jednakże problematyka transcendentaliów była i jest także podejmowana – acz nie w tak zaawansowanym stopniu, jak to ma miejsce w przypadku filozofów neoscholastycznych – przez tych polskich filozofów, którzy są zaliczani do analitycznego nurtu polskiej filozofii. I szczególnie rozstrzygnięcia tych drugich zasługują na kontynuację, co nie oznacza, że rozstrzygnięcia poczynione przez tych pierwszych nie otwierają nowych możliwości badawczych. Na pewno jest tak, że dorobek tych pierwszych zasługuje na analityczne podsumowanie, a tych drugich na kontynuację.
On transcendentals in the Polish philosophy of the 20th century
Opis: If we speak on transcendentals we can mean transcendental concepts or transcendentals „as such”. And the latter can be understood in two ways: as the transcendental properties of being or as the transcendental modes of existence. The problem of transcendentals, such understood, is undertaken – if we mean the Polish philosophy of the 20th century – by the neo-scholastic thinkers or by these philosophical centres which are programmatically close to this philosophical orientation, and the neo-Thomistic scientific community in the Catholic University of Lublin is just such the main centre. The problem of transcendentals is also undertaken – although to a lesser degree – by the Polish philosophers which are classified as the members of the Polish analytical philosophy. And particularly the results obtained by the latter need to be continued what does not mean that the results obtained by the former do not open up some new research possibilities. It is certainly true, that the achievements of the former deserve an analytical summary, and the achievements of the latter deserve to continue.)
Opiekun naukowy:
dr hab. Wiesława Sajdek, prof. UJD
Wybrane przykłady filozofii człowieka w pismach polskich filozofów z okresu zaborów (Józefa Marii Hoene-Wrońskiego, Augusta Cieszkowskiego, Bronisława Trentowskiego, Elżbiety Ziemięckiej i in.)
Opis: Projekt ma za zadanie zbadanie pism autorów tworzących w wymienionym okresie w poszukiwaniu filozofii człowieka. Oprócz pism ściśle filozoficznych powinny być przy tym wzięte pod uwagę wybrane dzieła polskiej literatury, powstałe w tamtej epoce. Celem jest próba syntezy tych poglądów w kontekście kultury polskiej. Badane będą w związku z tym odniesienia zarówno do filozofii klasycznej, jak i do myśli europejskiej, jaka powstawała w czasie współczesnym wymienionym autorom, zwłaszcza chodzi o myśl francuską i niemiecką, ale nie wyłącznie. Jednym z celów badawczych jest odpowiedź na pytanie, czy ówczesna filozofia człowieka może być w pełni zrozumiała dla dzisiejszego człowieka, a jeśli nie – jak należałoby ją opisać w sposób bardziej zrozumiały. Chodzi więc de factoo dialog międzykulturowy. Inne pytanie dotyczy możliwości ubogacenia współczesnej kultury, w obu jej wymiarach – kultury „wysokiej” oraz popkultury, o wątki oraz odpowiedzi jakie zawiera dorobek filozoficzny, głównie wieku XIX, w Polsce, lub poza jej granicami, o ile wiąże się z filozofią polską.
Chosen Examples of Philosophical Anthropology in the Works of Polish Philosophers of the Partitions Period (Józef Maria Hoene-Wroński, August Cieszkowski, BronisławTrentowski, ElżbietaZiemięcka, et al.)
Opis: The project is intended to examine the works of the aforementioned period by authors searching for a philosophical anthropology. Other than strictly philosophical writings, it should take into account some examples chosen from the works of Polish literature of that era. The goal is an attempt at a synthesis of those positions in the context of Polish culture. References to European philosophy, both classical and that contemporary to those authors, will be examined, with a particular, though not exclusive, focus on French and German thought. One of the research goals is answering the question of whether the philosophical anthropology of that period can be fully understood by a modern person, and if not, then how can it be relayed in a more understandable way; it is, therefore, de facto, a kind of an intercultural dialogue. Another question concerns the possibility of enriching modern culture in both its dimensions – “high” and popular culture – with the threads and answers contained in the philosophical legacy of mostly the 19th century, in Poland as well as outside of its borders, as long as it’s connected to Polish philosophy.
Opiekun naukowy:
dr hab. Maciej Woźniczka, prof. UJD
1.
Filozofia edukacji i dydaktyka przedmiotów filozoficznych
Problem badawczy dotyczy możliwości włączenia na większą skalę kształcenia filozoficznego w polski system edukacji. Z jednej strony potrzebne jest rozpoznanie ogólniejszych uwarunkowań dotyczących współczesnej edukacji (np. kwestia ideologii edukacji i polityki edukacji). Ważne jest uwzględnienie dynamiki przemian współczesnej kultury do szczegółowego rozpoznania obecnych problemów filozofii edukacji (np. edukacja demokratyczna, edukacja a wychowanie, aksjologia edukacji). Z drugiej strony do powrotu do powszechnego kształcenia filozoficznego (np. w polskiej szkole) potrzebne jest rozpoznanie konkretnych problemów nauczania przedmiotów filozoficznych (filozofii, etyki, logiki). Ważne jest tu rozjaśnianie zaplecza teoretycznego dla tworzenia programów edukacyjnych i publikacji edukacyjnych (podręczników, wydawnictw metodycznych, innych materiałów pomocniczych).
Philosophy of education and didactics of philosophical subjects
The research project concerns the possibility of incorporating philosophical education into the Polish education system on a larger scale. On one hand, it is necessary to recognize the more general conditions concerning contemporary education (e.g., the issue of ideology of education and education policy). It is important to take into account the dynamics of the transformations of modern culture to recognize in detail the current problems of the philosophy of education (e.g., democratic education, education vs. upbringing, axiology of education). On the other hand, for the return to universal philosophical education (e.g., in the Polish system of education), it is necessary to recognize specific problems of teaching philosophical subjects (philosophy, ethics, logic). It is important here to clarify the theoretical background for the creation of educational programs and educational publications (textbooks, methodical publications, other supporting materials).
2.
Metateoretyczny, metodologiczny i kategorialny wymiar dyskursu filozoficznego. Procedury graniczne w interpretacji filozoficznej
Opis: Problem badawczy poświęcony jest istotowym (filozofia esencjalna, essentialphilosophy) wyznacznikom dyskursu filozoficznego: jego wymiarowi metateoretycznemu, metodologicznemu i kategorialnemu. Burzliwy okres przemian współczesnej kultury skłania do refleksji metateoretycznejdotyczącej powiązań filozofii z innymi dziedzinami nauki i kultury. Jedną z podstawowychkwestii jest interdyscyplinarność, która może przyczynić się do pełniejszego określenia differentia specifica filozofii widzianej w szerszym kontekście kulturowym, a zarazem może być traktowana jako jeden z wektorów badań ściśle filozoficznego programu badawczego. Interdyscyplinarne filiacje filozofii odsłaniają jej zróżnicowany krajobraz metodologiczny. Pełniejsze zrozumienie zjawiska przeformułowywania się podstaw metodologicznych filozofii jest istotne dla określenia kondycji współczesnej filozofii, doprecyzowania możliwości i granic filozofowania, wyodrębnienia zakresów refleksji zdecydowanie oddalonych od tradycyjnie uprawianej filozofii. Znakiem szczególnym zainteresowania metodologiczną płaszczyzną filozofii jest orientacja na jej „obrzeża”, na zagadnienie „interpretacji granicznych” w refleksji filozoficznej. Efekty te mogą być istotne wobec głoszonych tez o postmodernistycznym osłabieniu tożsamości filozofii czy rozmywaniu granic między filozofią a literaturą. Mają również znaczenie w dookreślaniu filozofii zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i instytucjonalnym.
Metatheoretical, methodological and categorical dimensions of philosophical discourse. Boundary procedures in philosophical interpretation
Opis: The research project is devoted to the essential (essential philosophy) determinants of philosophical discourse: its metatheoretical, methodological and categorical dimensions. The turbulent period of transformation of modern culture prompts metatheoretical reflection on the connection of philosophy with other fields of science and culture. One of the main issues is interdisciplinarity, which can contribute to a more complete definition of the differentia specifica of philosophy seen in a broader cultural context, and at the same time can be treated as one of the research vectors of a strictly philosophical research program. The interdisciplinary filiations of philosophy reveal its diverse methodological landscape. A more complete understanding of the phenomenon of the reformulation of the methodological foundations of philosophy is important for determining the condition of contemporary philosophy, clarifying the possibilities and limits of philosophizing, distinguishing scopes of reflection that are definitely far from traditionally practiced philosophy. A special indication of interest in the methodological level of philosophy is the orientation to its „periphery”, to the issue of „boundary interpretations” in philosophical reflection. These effects can be important in proclaiming of the theses about the postmodern weakening of philosophy’s identity or the blurring of the boundaries between philosophy and literature. They are also important in defining philosophy in both its individual and institutional dimensions
Opiekun naukowy:
dr hab. Wiesław Wójcik, prof. UJD
1.
Filozoficzne aspekty twórczości
Problem badawczy dotyczy najważniejszych zagadnień antropologicznych związanych z próbą zrozumienia człowieka. Czy twórczość jest właściwością każdego człowieka, czy charakteryzuje tylko wybrane jednostki? Jakie jest znaczenie wspólnot (artystycznych, naukowych, literackich) dla wzmacniania możliwości twórczych i jak udział w takich wspólnotach może współgrać z potrzebą samotności twórców. Można podać liczne przykłady (historyczne i współczesne) wspólnot twórczych otwierających nowe pokłady egzystencji, aktywności społecznej, kulturowej i naukowej. Pojawia się też naturalny problem granic ludzkiej twórczości i pytanie o jej granice: czy należy takie granice stawiać i czy twórczość jako taka może być niebezpieczna? Wobec rozwoju współcześnie technologii cyfrowej ma miejsce rozszerzanie pojęcia twórczości na sztuczną inteligencję i rodzi się pytanie czy takie rozszerzenie jest uprawnione?. Pojawia się też pytanie o źródła twórczości, skąd biorą się możliwości twórcze, czy można stworzyć algorytmy pozwalające generować nowe idee, odkrycia, wynalazki, czy źródła twórczości pozostają w dużej mierze nieuchwytne, ukryte w archetypach kulturowych, w nieświadomości (zbiorowej i indywidualnej).
Philosophical aspects of creativity
The research problem concerns the most important anthropological issues related to the attempt to understand man. Is creativity a property of every human being, or is it characteristic only of selected individuals? What is the importance of communities (artistic, scientific, literary) for strengthening creative abilities and how participation in such communities can harmonize with the need for solitude of creators. There are numerous examples (historical and contemporary) of creative communities opening new layers of existence, social, cultural and scientific activity. There is also a natural problem of the limits of human creativity and the question about its limits: should such limits be set and can creativity as such be dangerous? In view of the contemporary development of digital technology, the concept of creativity is being extended to include artificial intelligence, and the question arises whether such an extension is legitimate. There is also a question about the sources of creativity, where creative possibilities come from, whether it is possible to create algorithms to generate new ideas, discoveries, inventions, whether the sources of creativity remain largely elusive, hidden in cultural archetypes, in the unconscious (collective and individual).
2.
Pogranicza filozofii i nauk szczegółowych
Opis: Problemem badawczym jest analiza aktywności filozoficznej twórców nauk szczegółowych oraz ukazanie miejsca styku między tymi naukami a filozofią. W przypadku wielu uczonych aktywność stricte naukowa i filozoficzna były ze sobą ściśle złączone. Jednak w innych przypadkach można zauważyć, że badania uczonych wyczerpują jakby całą rzeczywistość badawczą, nie pozostawiając miejsca dla filozofii. Ten dualizm postaw trwa od czasów antycznych, gdy wyłoniły się niezależne nauki matematyczne, które z jednej strony rozwijały się w oparciu o swoją własną metodę, oddzielając się od filozofii, z drugiej jednak strony, wobec kryzysu w matematyce, pojawiła się refleksja filozoficzna, pozwalająca na wygenerowanie nowych metod badawczych i przezwyciężenie ukazanych sprzeczności. Podobna sytuacja miała miejsce kilkakrotnie w dziejach nauki i filozofii, a kulminacja nastąpiła w czasach współczesnych (współczesny kryzys podstaw). Pobudziło to do szczególnie intensywnej refleksji filozoficznej nad fenomenem nauki. Sam dualizm postawy wobec relacji między filozofia a naukami szczegółowymi wyłania się jako ważne zagadnienie filozoficzne i historyczne.
The borderline of philosophy and special sciences
Opis: The research problem is to analyse the philosophical activity of the creators of special sciences and to show the point of contact between these sciences and philosophy. In the case of many scholars, strictly scientific and philosophical activities were closely connected. However, in other cases, it can be seen that the research of scientists exhausts the entire research reality, leaving no room for philosophy.This dualism of attitudes has been going on since ancient times, when independent mathematical sciences emerged. On the one hand, they developed based on their own method, separating themselves from philosophy, but on the other hand, in the face of the crisis in mathematics, a philosophical reflection appeared that allowed to generate new research methods and overcoming the contradictions shown. A similar situation has occurred several times in the history of science and philosophy, culminating in modern times (the modern crisis of foundations). This stimulated a particularly intense philosophical reflection on the phenomenon of science. The very dualism of the attitude towards the relationship between philosophy and the particular sciences emerges as an important philosophical and historical issue.)