Uniwersytet
Opiekun naukowy:
dr hab. Adam Olech, prof. UJD
Realizm metafizyczny i jego obrona w polskiej filozofii analitycznej
Polska filozofia analityczna, do której zaliczam Szkołę Kazimierza Twardowskiego oraz fenomenologię Romana Ingardena, wywodzi się od Franza Brentano. Twardowski był uczniem Brantany. Uczniem Brentany był także Edmund Husserl, twórca fenomenologii, a jego uczniem był z kolei Ingarden. W Szkole Twardowskiego uprawiano analizy filozoficzne środkami semiotyczno-logicznymi. Filozofia Ingardena jest także filozofią analityczną, acz analizy w niej stosowane są analizami fenomenologicznymi. Stąd Józef M. Bocheński do szeroko rozumianej filozofii analitycznej zalicza również fenomenologię. Podzielam ów pogląd Bocheńskiego.
Cecha charakterystyczną polskiej filozofii analitycznej, tak właśnie szeroko rozumianej, jest zarówno przywiązanie do realizmu metafizycznego, pojmowanego jako stanowisko w sporze o status ontologiczny świata, jak i obrona tak rozumianego realizmu oraz krytyka stanowisk idealistycznych. Niektórzy przedstawiciele polskiej filozofii analitycznej milcząco zakładają stanowisko realistyczne, inni czynią to wyraźnie, a jeszcze inni bronią realizmu krytykując stanowiska idealistyczne. Można by rzec, że realistyczny duch Franza Brentano zdominował polską filozofię analityczną.
Metaphysical realism and its defence in Polish analytical philosophy
Polish analytical philosophy, to which I count both the School of Kazimierz Twardowski and the phenomenology of Roman Ingarden, comes from Franz Brentano. Twardowski was the pupil of Brentano. The pupil of Brentano was also Edmund Husserl, the founder of phenomenology, and his pupil was in turn Ingarden. The philosophical analysis were done in Twardowski’s School by using the semiotic and logical tools. Ingarden’s philosophy is also the analytical philosophy, but the analysis which are using in it are the phenomenological analysis. Hence the fact that Józef M. Bocheński counted phenomenology into the broadly understood analytical philosophy. I share his position.
The characteristic feature Polish analytical philosophy, that’s how broadly understood, is as well connected to metaphysical realism, understood as the position in controversy over the ontological status of the world, as the defence realism understood in this way, and also the criticism of metaphysical idealism. Some representatives of Polish analytical philosophy tacitly assume the realistic position, others do it clearly, and still others defend realism and criticize the idealistic positions. One could say, the realistic spirit of Franz Brentano dominated Polish analytical philosophy.
Opiekun naukowy:
dr hab. Wiesława Sajdek, prof. UJD
1.
Problem niepełnosprawności w kulturze umysłowej starożytnej Grecji i Rzymu
1.Omówienie: doprecyzowanie pojęcia: „niepełnosprawność” a „kalectwo”; „niepełnosprawność” a „ułomność”. Niepełnosprawność fizyczna a niepełnosprawność intelektualna. Problem niepełnosprawności emocjonalnej – na czym miałaby polegać. „Niepełnosprawność” jako pojęcie określające niedobory doskonałej sprawności.
2.Kontekst filozoficzny rozumienia niepełnosprawności na tle literatury ściśle filozoficznej oraz pism skierowanych do szerszych kół – Homer, Hezjod, wybrane dialogi Platona, etyczne pisma Arystotelesa, wypowiedzi stoików oraz Epikura; w Rzymie – przede wszystkim pisma Cicerona. Grecki ideał człowieka oraz człowieczeństwa a niepełnosprawność. Rzymski ideał skutecznego polityka i wodza, a filozofia stoicka.
3. Pojmowanie niepełnosprawności w kulturze starożytnej w porównaniu z kulturą średniowieczną (wieki: IV- XIV) oraz renesansową (wieki: XV i XVI).
4. Starożytność w pojmowaniu i ocenie niepełnosprawności a współczesne standardy – jakich wpływów historycznych można się w nich doszukać? Co jest w nich istotnie nowego? Czy to, co nowe, możemy ocenić pozytywnie i dlaczego?
The problem of disability in the intellectual culture of ancient Greece and Rome
1. Discussion: clarification of the concept: „disability” and „infirmity”; „disability” and „handicap”. Physical disability and intellectual disability. The problem of emotional disability – what would it involve? „Disability” as a concept defining deficiencies in perfect fitness.
2. The philosophical context of understanding disability against the background of strictly philosophical literature and writings addressed to wider circles – Homer, Hesiod, selected dialogues of Plato, ethical writings of Aristotle, statements of the Stoics and Epicurus; in Rome – primarily the writings of Cicero. The Greek ideal of man and humanity and disability. The Roman ideal of an effective politician and leader and Stoic philosophy.
3. Understanding disability in ancient culture compared to medieval culture (4th-14th century) and Renaissance culture (15th and 16th centuries).
4. Antiquity in the understanding and assessment of disability and modern standards – what historical influences can be found in them? What’s really new about them? Can we evaluate what is new positively and why?
2.
Pojmowanie ciała i jego funkcji w życiu człowieka w myśli antycznej (filozofowie jońscy, Pitagorejczycy, Platon, Arystoteles, stoa, Epikurejczycy, neoplatonizm)
1.Ciało człowieka jako istoty żywej, części przyrody, a ciało i jego rola w budowaniu
oraz doskonaleniu człowieczeństwa – czy ciało należy do istoty człowieka?
2. Człowiek jako „boska” dusza uwięziona w ciele – ograniczająca funkcja czynnika niższego ontycznie – zbadanie możliwości ograniczenia tego rodzaju.
3. Człowiek jako „jedność psycho-fizyczna” (Arystoteles) – omówienie zagadnienia z uwzględnieniem platońskich rozważań na temat jedności (dialog „Parmenides”).
4. Człowiek jako substancjalnie tożsamy z całym światem – stoicy. Stoickie nauczanie o „ognistej” pneumie. Pojmowanie znaczenia w filozofii stoickiej.
5. Człowiek jako podmiot rozumnie skierowany ku doświadczaniu przyjemności oraz unikaniu przykrości. Epikurejska radość życia – zwalczanie „fobii”.
6. Podsumowanie: czy można mówić zasadnie o wspólnym w starożytności pojmowaniu ciała człowieka i jego roli w poszukiwaniu ludzkiej doskonałości?
Understanding the body and its function in human life in ancient thought (Ionian philosophers, Pythagoreans, Plato, Aristotle, Stoa, Epicureans, Neoplatonism)
1. The human body as a living being, part of nature, and the body and its role in building
and improving humanity – does the body belong to the essence of man?
2. Man as a „divine” soul trapped in the body – the limiting function of an ontologically lower factor – examining the possibilities of this type of limitation.
3. Man as a „psycho-physical unity” (Aristotle) – discussion of the issue taking into account Platonic considerations on unity (dialogue „Parmenides”).
4. Man as substantially identical with the whole world – Stoics. Stoic teaching on the „fiery”pneuma. Understanding meaning in Stoic philosophy.
5. Man as a subject rationally directed towards experiencing pleasure and avoiding pain. Epicurean joy of life – combating „phobia”.
6. Summary: can we legitimately speak of a common understanding of the human body and its role in the search for human perfection in ancient times?
Opiekun naukowy:
dr hab. Maciej Woźniczka, prof. UJD
1.
Filozofia edukacji i dydaktyka przedmiotów filozoficznych
Problem badawczy dotyczy możliwości włączenia na większą skalę kształcenia filozoficznego w polski system edukacji. Z jednej strony potrzebne jest rozpoznanie ogólniejszych uwarunkowań dotyczących współczesnej edukacji (np. kwestia ideologii edukacji i polityki edukacji). Ważne jest uwzględnienie dynamiki przemian współczesnej kultury do szczegółowego rozpoznania obecnych problemów filozofii edukacji (np. edukacja demokratyczna, edukacja a wychowanie, aksjologia edukacji). Z drugiej strony do powrotu do powszechnego kształcenia filozoficznego (np. w polskiej szkole) potrzebne jest rozpoznanie konkretnych problemów nauczania przedmiotów filozoficznych (filozofii, etyki, logiki). Ważne jest tu rozjaśnianie zaplecza teoretycznego dla tworzenia programów edukacyjnych i publikacji edukacyjnych (podręczników, wydawnictw metodycznych, innych materiałów pomocniczych).
Philosophy of education and didactics of philosophical subjects
The research project concerns the possibility of incorporating philosophical education into the Polish education system on a largerscale. On one hand, it is necessary to recognize the more general conditions concerning contemporary education (e.g., the issue of ideology of education and education policy). It is important to take into account the dynamics of the transformations of modern culture to recognize in detail the current problems of the philosophy of education (e.g., democratic education, education vs. upbringing, axiology of education). On the other hand, for the return to universal philosophical education (e.g., in the Polish system of education), it is necessary to recognize specific problems of teaching philosophical subjects (philosophy, ethics, logic). It is important here to clarify the theoretical background for the creation of educational programs and educational publications (textbooks, methodical publications, other supporting materials).
2.
Metateoretyczny, metodologiczny i kategorialny wymiar dyskursu filozoficznego. Procedury graniczne w interpretacji filozoficznej
Problem badawczy poświęcony jest istotowym (filozofia esencjalna, essential philosophy) wyznacznikom dyskursu filozoficznego: jego wymiarowi metateoretycznemu, metodologicznemu i kategorialnemu. Burzliwy okres przemian współczesnej kultury skłania do refleksji meta- teoretycznej dotyczącej powiązań filozofii z innymi dziedzinami nauki i kultury. Jedną z podstawowych kwestii jest interdyscyplinarność, która może przyczynić się do pełniejszego określenia differentia specifica filozofii widzianej w szerszym kontekście kulturowym, a zarazem może być traktowana jako jeden z wektorów badań ściśle filozoficznego programu badawczego. Interdyscyplinarne filiacje filozofii odsłaniają jej zróżnicowany krajobraz metodologiczny. Pełniejsze zrozumienie zjawiska przeformułowywania się podstaw metodologicznych filozofii jest istotne dla określenia kondycji współczesnej filozofii, doprecyzowania możliwości i granic filozofowania, wyodrębnienia zakresów refleksji zdecydowanie oddalonych od tradycyjnie uprawianej filozofii. Znakiem szczególnym zainteresowania metodologiczną płaszczyzną filozofii jest orientacja na jej „obrzeża”, na zagadnienie „interpretacji granicznych” w refleksji filozoficznej. Efekty te mogą być istotne wobec głoszonych tez o postmodernistycznym osłabieniu tożsamości filozofii czy rozmywaniu granic między filozofią a literaturą. Mają również znaczenie w dookreślaniu filozofii zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i instytucjonalnym.
Metatheoretical, Methodological and CategorialDimension of PhilosophicalDiscourse. LimitsProcedures in a Philosophical Interpretation
The research projectis devoted to the essential (essential philosophy) determinants of philosophical discourse: its metatheoretical, methodological and categorical dimensions. The turbulent period of changes in contemporary culture prompts meta-theoretical reflection on the connections between philosophy and other fields of science and culture.One of the basic issues is interdisciplinarity, which can contribute to a more complete definition of the differentia specifica of philosophy seen in a broader cultural context, and at the same time can be treated as one of the research vectors of a strictly philosophical research program. The interdisciplinary filiations of philosophy reveal its diverse methodological landscape. A more complete understanding of the phenomenon of the reformulation of the methodological foundations of philosophy is important for determining the condition of contemporary philosophy, clarifying the possibilities and limits of philosophizing, distinguishing scopes of reflection that are definitely far from traditionally practiced philosophy. A special indication of interest in the methodological level of philosophy is the orientation to its „periphery”, to the issue of „boundary interpretations” in philosophical reflection. These effects can be important in proclaiming of the theses about the postmodern weakening of philosophy’s identity or the blurring of the boundaries between philosophy and literature. They are also important in defining philosophy in both its individual and institutional dimensions.
Opiekun naukowy:
dr hab. Wiesław Wójcik, prof. UJD
1.
Filozoficzne aspekty twórczości
Problem badawczy dotyczy najważniejszych zagadnień antropologicznych związanych z próbą zrozumienia człowieka. Czy twórczość jest właściwością każdego człowieka, czy charakteryzuje tylko wybrane jednostki? Jakie jest znaczenie wspólnot (artystycznych, naukowych, literackich) dla wzmacniania możliwości twórczych i jak udział w takich wspólnotach może współgrać z potrzebą samotności twórców. Można podać liczne przykłady (historyczne i współczesne) wspólnot twórczych otwierających nowe pokłady egzystencji, aktywności społecznej, kulturowej i naukowej. Pojawia się też naturalny problem granic ludzkiej twórczości i pytanie o jej granice: czy należy takie granice stawiać i czy twórczość jako taka może być niebezpieczna? Wobec rozwoju współcześnie technologii cyfrowej ma miejsce rozszerzanie pojęcia twórczości na sztuczną inteligencję i rodzi się pytanie czy takie rozszerzenie jest uprawnione?. Pojawia się też pytanie o źródła twórczości, skąd biorą się możliwości twórcze, czy można stworzyć algorytmy pozwalające generować nowe idee, odkrycia, wynalazki, czy źródła twórczości pozostają w dużej mierze nieuchwytne, ukryte w archetypach kulturowych, w nieświadomości (zbiorowej i indywidualnej).
Philosophical aspects of creativity
The research problem concerns the most important anthropological issues related to the attempt to understand man. Is creativity a property of every human being, or is it characteristic only of selected individuals? What is the importance of communities (artistic, scientific, literary) for strengthening creative abilities and how participation in such communities can harmonize with the need for solitude of creators. There are numerous examples (historical and contemporary) of creative communities opening new layers of existence, social, cultural and scientific activity. There is also a natural problem of the limits of human creativity and the question about its limits: should such limits be set and can creativity as such be dangerous? In view of the contemporary development of digital technology, the concept of creativity is being extended to include artificial intelligence, and the question arises whether such an extension is legitimate. There is also a question about the sources of creativity, where creative possibilities come from, whether it is possible to create algorithms to generate new ideas, discoveries, inventions, whether the sources of creativity remain largely elusive, hidden in cultural archetypes, in the unconscious (collective and individual).
2.
Pogranicza filozofii i nauk szczegółowych
Problemem badawczym jest analiza aktywności filozoficznej twórców nauk szczegółowych oraz ukazanie miejsca styku między tymi naukami a filozofią. W przypadku wielu uczonych aktywność stricte naukowa i filozoficzna były ze sobą ściśle złączone. Jednak w innych przypadkach można zauważyć, że badania uczonych wyczerpują jakby całą rzeczywistość badawczą, nie pozostawiając miejsca dla filozofii. Ten dualizm postaw trwa od czasów antycznych, gdy wyłoniły się niezależne nauki matematyczne, które z jednej strony rozwijały się w oparciu o swoją własną metodę, oddzielając się od filozofii, z drugiej jednak strony, wobec kryzysu w matematyce, pojawiła się refleksja filozoficzna, pozwalająca na wygenerowanie nowych metod badawczych i przezwyciężenie ukazanych sprzeczności. Podobna sytuacja miała miejsce kilkakrotnie w dziejach nauki i filozofii, a kulminacja nastąpiła w czasach współczesnych (współczesny kryzys podstaw). Pobudziło to do szczególnie intensywnej refleksji filozoficznej nad fenomenem nauki. Sam dualizm postawy wobec relacji między filozofia a naukami szczegółowymi wyłania się jako ważne zagadnienie filozoficzne i historyczne.
The borderline of philosophy and special sciences
The research problem is to analyse the philosophical activity of the creators of special sciences and to show the point of contact between these sciences and philosophy. In the case of many scholars, strictly scientific and philosophical activities were closely connected. However, in other cases, it can be seen that the research of scientists exhausts the entire research reality, leaving no room for philosophy. This dualism of attitudes has been going on since ancient times, when independent mathematical sciences emerged. On the one hand, they developed based on their own method, separating themselves from philosophy, but on the other hand, in the face of the crisis in mathematics, a philosophical reflection appeared that allowed to generate new research methods and overcoming the contradictions shown. A similar situation has occurred several times in the history of science and philosophy, culminating in modern times (the modern crisis of foundations). This stimulated a particularly intense philosophical reflection on the phenomenon of science. The very dualism of the attitude towards the relationship between philosophy and the particular sciences emerges as an important philosophical and historical issue.