Uniwersytet
Opiekun naukowy:
prof. dr hab. Joanna Warońska-Gęsiarz
Dramatopisanie kobiet w Polsce w XX wieku – problematyka, poetyka, recepcja
Współczesne zainteresowanie autorkami tekstów scenicznych wynika z obserwowanych przemian kulturowych oraz coraz większej aktywności kobiet w szeroko rozumianym życiu teatralnym. Taka postawa sprzyja ponownej lekturze sztuk pisanych przez kobiety od początku wieku, nawet tych nieobecnych we współczesnym obiegu czytelniczym i teatralnym. Wśród postulatów wysuwanych przez różne środowiska akademickie (by wskazać choćby projekt HyPaTia realizowany w Instytucie Teatralnym im Z. Raszewskiego w Warszawie – w skład zespołu wchodziły badaczki reprezentujące Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Gdański oraz Instytut Sztuki PAN) jednym z najważniejszych jest stworzenie niemal nowej historii teatru, w której znajdzie się miejsce dla marginalizowanych z różnych powodów kobiet, często ze względu na odmienność genologiczną, uznaną za aberrację, kontrowersyjność stawianych tez lub zachowań.
Tymczasem już w międzywojennym teatrze kobiety odgrywały coraz większą rolę. Były aktorkami, ale również reżyserkami, scenografkami, krytyczkami oraz autorkami sztuk. Jeśli w Młodej Polsce dramatopisarką wyrastającą ponad przeciętność była Gabriela Zapolska, a pozostałe, m.in. Amelia Hertzówna czy Zofia Wójcicka-Chylewska, przeminęły niemal niezauważenie, to już w Dwudziestoleciu można wskazać silną grupę autorek, począwszy od tych najbardziej znanych, choć niekoniecznie kojarzonych z dramatem – Zofia Nałkowska, Maria Kuncewiczowa, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, przez przypominane w ostatnich latach: Eleonorę Kalkowską, Marię Morozowicz-Szczepkowską, aż do tych wciąż czekających na krytyczną lekturę ich tekstów bez uprzedzeń i z zastosowaniem współczesnych narzędzi badawczych, jak choćby sztuka uznanej reżyserki Zofii Modrzewskiej Błędne koło Krystyny. W zakresie dramatu na pewno warto zastanowić się nad podejmowaną przez kobiety tematyką, wybieranymi konwencjami oraz formami, które odpowiadały ich wrażliwości i światopoglądom, ale zarazem mogły stać się narzędziem walki z hegemonicznym dyskursem społecznym i kulturowym, w tym również genologicznym.
Wskazany obszar badawczy łączy ujęcia – analizę dramaturgiczną (eksponującą odmienność dramatu jako rodzaju literackiego, będącego nie tylko zapisem stosunku autora do tradycji i obowiązujących konwencji literackich, ale również jego wizji teatralnej), krytykę feministyczną oraz badania koncentrujące się na definiowaniu miejsca kobiet w społeczeństwie. W tak wyznaczonym obszarze badań można wskazać wiele szczegółowych zagadnień wartych podjęcia:
- monograficzne badania twórczości autorek, analiza przemian stosowanej przez nie poetyki, poszukiwania ich genologicznych antenatek, krewnych i następczyń;
- ujęcia problemowe ujawniające różnorodność stanowisk dramatopisarek wobec określonych zagadnień, ze względu na reprezentowanie odmiennych środowisk, pokoleń czy światopoglądów;
- ujęcia genologiczne – wynikające z badań nad odmianami gatunkowymi uprawianymi przez pisarki;
- analiza recepcji wybranych dramatów, która nie tylko przypomni ocenę sztuki przez jej współczesnych, ale również pozwoli zastanowić się nad przyczynami wypowiedzianych sądów.
Drama written by women in Poland in the 20th century – issues, poetics, reception
Contemporary interest in the authors of stage texts is a result of observed cultural changes and the increasing activity of women in the broadly understood theatrical life. Such an attitude is conducive to the re-reading of plays written by women, starting from plays written at the beginning of the century, even those absent from modern reading and theatrical circulation. Among the demands made by various academia (for example the HyPaTia project carried out at the Z. Raszewski Theatre Institute in Warsaw by a team consisting of researchers representing the University of Warsaw, the University of Gdańsk, and the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences), one of the most important is the creation of an almost new history of theatre, where there will be a place for women who are marginalized for various reasons, often due to genological otherness, or considered to be an aberration, or controversialism of advanced theses or behaviour.
In the meantime, already in the interwar theatre, women played an increasingly important role. They were actresses, but also directors, scene designers, critics, and authors of plays. If in Young Poland the playwright rising above mediocrity was Gabriela Zapolska, and others, including Amelia Hertzówna or Zofia Wójcicka-Chylewska, went almost unnoticed, although already in the Interwar Period you can make reference to a strong group of authors, starting with the most famous, although not necessarily associated with drama – Zofia Nałkowska as well as Maria Kuncewiczowa, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, through the authors recalled in recent years: Eleonora Kalkowska, Maria Morozowicz-Szczepkowska, to those still waiting for critical reading of their texts without prejudice and with the use of contemporary research tools such as the play of the acclaimed director Zofia Modrzewska entitled Christine’s vicious circle. When it comes to drama, it is certainly worth reflecting on subjects dealt with by women, chosen conventions and forms that corresponded to their sensitivities and worldviews, but at the same time that could also become a tool for combating hegemonic social and cultural discourse, including genological discourse.
The research area described combines the following approaches – dramaturgical analysis (exposing the otherness of drama as a literary genre, which is not only a record of the author’s attitude to tradition and existing literary conventions but also his or her theatrical vision), feminist criticism, and research focusing on defining the place of women in society. In the research area specified in this way, a number of specific issues can be identified:
- monographic studies of authors’ works, analysis of the transformation of their poetics, and searching for their genological ancestresses, relatives, and successors;
- problem approaches showing the diversity of playwrights’ attitudes towards specific issues, caused by the fact that they represent different backgrounds, generations, or worldviews;
- genological approaches – resulting from the research on genre varieties pursued by writers;
- an analysis of the reception of chosen dramas, which will not only remind the assessment of a play by the viewers who saw it at that time but will also allow us to reflect on the reasons for the aired judgements.
Opiekun naukowy:
prof. dr hab. Adam Regiewicz
dr hab. Bartosz Małczyński, prof.UJD
Muzyka i muzyczność polskiej literatury najnowszej
W ostatnim ćwierćwieczu dokonało się wyraźne przesunięcie w komunikacji kulturowej ku przekazom muzycznym, które dla młodego pokolenia są obecnie elementarnym doświadczeniem kulturowym. Zmiana paradygmatu kulturowego, jaka dokonała się także za sprawą technologii, a co za tym dzięki medializacji i audiowizualizacji kultury, ma swoje konsekwencje dla konstruowania przekazów literackich, które zawierają odniesienia do muzyczności czy tej bezpośredniej na poziomie tematu czy kompozycji i brzmienia, czy tej ukrytej po warstwą niewypowiedzianego. Już tylko pobieżne prześledzenie polskich narracji literackich daje obraz dość „głośnego” obrazu rzeczywistości.
W obszarze zainteresowań pozostaje badanie obecności muzyki w postaci jej konkretnych dzieł, kompozytorów i wykonawców, a także motywów, wątków, gatunków muzycznych włączonych w świat przedstawiony literatury polskiej ostatnich 25 lat. Ważne jest skupienie się w projekcie na badaniu relacji literatury i muzyki popularnej, bowiem dotychczas wszelkiego rodzaju analizy tego zagadnienia podejmowały wyłącznie temat zależności literatury i muzyki klasycznej. Trudno nie zauważyć jednak, że w potocznej świadomości oddziaływanie muzyki popularnej jest ogromne. Projekt ma zbadać właśnie ten wpływ na powstającą po 1989 roku literaturę. Interesującym wydaje się pytanie o świadomość muzyczną współczesnych autorów, zarówno tych debiutujących po 1989 roku, dla których dostęp do muzyki jest o wiele łatwiejszy, jak i tych debiutujących przed 1989 rokiem, dla których muzyka była pewnego rodzaju wydarzeniem.
Music and musicality of Polish contemporary literature
In the last quarter of a century, there has been a significant shift in cultural communication towards musical messages, which are now an elementary cultural experience for the younger generation. The change in the cultural paradigm, which took place also due to technology, medialization and audiovisualisation of culture, has its consequences for the construction of literary messages. Polish literature contains references to musicality: the direct one in terms of the theme or composition and sound, and the hidden one, under the layer of unspoken words. The area of interest remains the study of the presence of music in the form of its specific works, composers and performers, as well as motifs, threads, and musical genres included in the world presented in Polish literature over the past 25 years. It is important to on the study of the relationship between literature and popular music, because so far all kinds of analysis of this issue have only dealt with the relationship between literature and classical music. It is not hard to notice, however, that the influence of popular music in popular consciousness is enormous. In the project it is possible to examine the influence of this music on the literature created after 1989. An interesting question seems to be about the musical awareness of contemporary authors, both those debuting after 1989, for whom access to music is much easier, and those debuting before 1989, for whom music was a kind of event.
Opiekun naukowy:
prof. dr hab. Adam Regiewicz
Sound studies w badaniach literaturoznawczych
Człowiek żyje w bogatej przestrzeni dźwiękowej, która w ostatnim stuleciu znacząco zmieniła się pod wpływem industrializacji i technologizacji życia. Otaczający go pejzaż dźwiękowy nie tylko natężył swoją głośność, ale i zintensyfikował, atakując ucho ogromna ilością bodźców dźwiękowych. Nie pozostaje to bez wpływu na powstającą literaturę, wyczuloną w sferze brzmienia na otaczające dźwięki.
Już poezja awangardowa zwróciła uwagę na dokonującą się rewolucję w audiosferze, czego wyrazem były różnego rodzaju manifesty futurystyczne wykorzystujące nawiązania do kultury dźwięku początku XX wieku. Po 100 latach warto ponownie przyjrzeć się literaturze i dokonać zapisu stanu świadomości dźwiękowej.
Celem pracy będzie opisanie polskiej twórczości (poezja, proza, dramat) i odpowiedź na pytania o pojawiającą się w niej audiosferę. Chodzi tu zarówno o przedstawienie obrazu rzeczywistości za pomocą obrazu dźwiękowego, jak również przy wykorzystaniu audioantropologii, odpowiedź na pytanie o konsekwencje kulturowe i społeczne dla człowieka, który został zanurzony w taki właśnie świat dźwięku. Praca podejmie próbę odpowiedzi na pytanie, jak otaczająca współczesnego człowieka audiosfera wpływa na twórczość literacką i warstwę brzmieniową.
Sound studies in literary studies
A man lives in a rich sound space that has significantly changed in the last century due to the industrialization and technologization of life. The soundscape surrounding a person has not only increased its loudness, but also intensified it, attacking the ear with a huge amount of sound stimuli. This has an impact on the literature being created, beeing sensitive to surrounding sounds. Avant-garde poetry has already drawn attention to the ongoing revolution in the audiosphere, which was reflected in various futuristic manifestos using references to the sound culture of the early 20th century. After 100 years, it is worth looking at the literature again and recording the state of sound awareness. The aim of the work is to describe Polish literature (poetry, prose, drama) and answer questions about the audiosphere which appears in it. It is about presenting the image of reality by means of a sound image, as well as using audio-anthropology, to answer the question about the cultural and social consequences for a person who has been immersed in the world of sound. The aim of the project is to answer the question of how the audiosphere, surrounding a modern man, affects literary works and the sound layer.
Opiekun naukowy:
prof. dr hab Robert K. Zawadzki
1.
Literatura antyczna
Powieść antyczna i jej oddziaływanie na powieść nowożytną, antyczne źródła retoryki i erystyki, nowożytność wobec tradycji antycznej.
Ancient Literature
Ancient novel and its influence on the modern novel, ancient sources of rhetoric and eristics, modernity in the face of ancient tradition.
2.
Literatura staropolska
Twórcy staropolscy wobec literatury antycznej.
Old – Polish Literature
Old Polish authors towards ancient literature.
3.
Literatura nowołacińska
Polscy autorzy piszący po łacinie, łacińska poezja i proza w Polsce, polska średniowieczna i renesansowa kosmografia i geografia.
Neo – Latin Literature
Polish authors writing in Latin, Latin poetry and prose in Poland, especially Polish medieval and renaissance cosmography and geography.
Opiekun naukowy:
dr hab. Anna Majkiewicz, prof. UJD
1.
Tłumacz literacki – w dobie kultury translacyjnej (etyka – historia – konteksty)
Celem projektu badawczego jest analiza sytuacji tłumacza literackiego z jej społecznym, politycznym i ideologicznym uwikłaniami w wymiarze diachronicznym i synchronicznym.
Zgodnie z najnowszym nurtem badań przekładoznawczych po cultural turn zmierzających do przedefiniowania pól badawczych w kierunku przestrzeni „otwartych”, tj. opisu tekstów w swoich kontekstach, których problematyzacja staje się podstawą do formułowania pewnych norm, proponowane badania sytuują się w obszarze refleksji nad diachronicznym wymiarem przekładu jako części składowej systemów literackich oraz nad kulturotwórczą rolą tłumaczy literackich. Odejście od samego tekstu na rzecz jego kontekstów w sposób naturalny naprowadza na kwestie recepcji przekładów, a w konsekwencji na socjologicznohistoryczne osadzenie praktyki przekładowej i poddanie analizie różnych – w tym biograficznych – uwarunkowań pracy tłumacza.
Poruszane zagadnienia plasują się w obrębie historii przekładu – kolejnego ważnego po zwrocie kulturowym obszaru eksploracji, z jednej strony, literatury tłumaczeniowej i jej roli w tworzeniu kanonu literatur przyswojonych, a z drugiej strony, historii losów tłumaczek i tłumaczy, których dzieje tworzą historię alternatywną wobec historii autorów dzieł oryginalnych.
W dalszej kolejności oznacza to przesunięcie w centrum rozważań zagadnień związanych ze społeczną rolą tłumaczy w mediacji międzykulturowej, rekonstrukcję dyskursów (kulturowych) determinujących ich działalność przekładową oraz złożone zależności kulturowe determinujące ich pracę, wreszcie zdefiniowanie pozycji, jaką zajmują oni między kulturami. Tak zakreślone badania wchodzą w zakres translator studies plasujących się na przecięciu zjawisk metaprzekładowych, biograficznych i historycznych, a także reception studies.
Literary Translator in the Age of Translation Culture (Ethics – History – Contexts)
The aim of this research project is to analyse the situation of a literary translator with their social, political and ideological entanglements in a diachronic and synchronic dimension.
According to the latest trend in translation studies after the cultural turn, which aims at redefining research fields towards ‚open’ spaces, i.e., the description of texts in their contexts, the problematisation of which becomes the basis for the formulation of certain norms, the proposed research is situated in the field of reflection on the diachronic dimension of translation as a component of literary systems and on the culture-forming role of literary translators. The departure from the text itself in favour of its contexts naturally leads to the issues of the reception of translations, and consequently to the sociological-historical setting of the translation practice and the analysis of various, including biographical, conditions of the translator’s work.
The issues dealt with are situated within the history of translation — another important area of exploration after the cultural turn, on the one hand the literature of translation and its role in the creation of the canon of assimilated literatures, and on the other, the history of the fate of translators and interpreters, whose history forms an alternative history to that of the authors of original works.
Subsequently, this means shifting to the centre of consideration the issues related to the social role of translators in intercultural mediation, reconstructing the (cultural) discourses that determine their translation activity and the complex cultural relationships that determine their work, and finally defining the position they occupy between cultures. Such research falls within the scope of translator studies, which is situated at the intersection of meta-translational, biographical and historical phenomena, as well as reception studies.
2.
Literatura migracyjna niemieckojęzyczna w XXI wieku
Celem projektu badawczego jest próba zdiagnozowania konkretnych problemów współczesności i współczesnego człowieka poddanych fikcjonalizacji w literaturze niemieckiego obszaru językowego i związanych z przemieszczeniem geograficznym, kultrowym i językowym mającym podstawy migracyjne. Literatura migracyjna prowokuje czytelnika do zajęcia stanowiska w kwestiach kluczowych (moralnych, społecznych, politycznych – również w wymiarze globalnym i lokalnym) dla współczesnego człowieka, w ten sposób rozumana jest jako medium społeczne.
Przedmiotem badań są współczesne teksty literackie, które tematyzują zgadnienie migracji, wynikających z niej konfliktów i napięć społecznych, a także podejmują tematy tabu, stawiając drażliwe pytania o konsekwencje political correctness. Prowadzone badania mogą uwzględniać również procesy recepcji oraz praktykę translatorską, gdyż wraz z dyslokacją oryginału i przeniesieniem go do kultury przekładu intencje utworu mogą zostać mocno osłabione z powodu odmienności realiów kulturowych (społecznych, politycznych) oraz innych dróg społecznej recepcji (nieczytelność aluzji), wreszcie wskutek jakości samego przekładu, jeśli konteksty kulturowe, wielogłosowość oraz mnogość światów (tekstowych i pozatekstowych) nie stały się przedmiotem strategii translatorskiej tłumacza.
Badania nad literaturą migracyjną prowokują do krytycznego spojrzenia na współczesne procesy polityczne i społeczne, lokalne i globalne i mogą uwzględniać różne praktyki interpretacyjne, w tym narzędzia z zakresu komparatystyki kulturowej, antropologii literatury, socjologii literatury, reception studies, translation studies, memory studies, trauma studies z optyką komparatystyczną.
German-language migration literature in the 21st century
The aim of this research project is to attempt to diagnose specific problems of modernity and contemporary man as fictionalized in the literature of the German language area and related to geographical, cultural and linguistic displacement with a migratory basis. Migration literature provokes the reader to take a stand on key issues (moral, social, political – also global and local) for contemporary man, and is thus understood as a social medium.
The subjects of the research are contemporary literary texts that that discuss a migration, the resulting conflicts and social tensions, as well as take up taboo subjects, posing thorny questions about the consequences of political correctness.
The research can also include reception and translation processes, as with the dislocation of the original and its transfer to the culture of translation, the intentions of the work may be severely weakened due to different cultural realities (social, political) and other avenues of social reception (illegibility of allusions), and finally due to the quality of the translation itself, if the cultural contexts, polyvocality and multiplicity of worlds (textual and non-textual) have not become the focus of the translator’s translation strategy.
The research of migrant literature provoking a critical look at contemporary political and social processes, local and global, can take into account various interpretative practices, including tools from cultural comparativism, anthropology of literature, sociology of literature, reception studies, translation studies, memory studies, trauma studies with comparative optics.
Opiekun naukowy:
dr hab. Bartosz Małczyński, prof. UJD
Teksty grup rockowych i metalowych wobec problematyki sacrum i profanum
Celem badań jest opis i interpretacja relacji, w jakich pozostają teksty grup rockowych i metalowych względem szeroko pojętej problematyki sacrum. Relacje te przyjmują rozmaite postaci: od afirmatywno-aprobatywnych (casus chrześcijańskiej muzyki metalowej) po skrajnie krytyczne, odwołujące się m.in. do ideologii satanizmu, okultyzmu, antyklerykalizmu (przypadek norweskiego black metalu i innych odmian). W kręgu badań znajdują się również analizy audiowizualne, koncentrujące się na okładkach, teledyskach, wizerunkach scenicznych, w których ekspozycji podlega wymiar sakralny w jego pozytywnym lub negatywnym ujęciu.
Rock and metal lyrics in the context of the sacred and the profane
The aim of the research is to describe and interpret the relationships in which the rock and metal lyrics remain in relation to the broadly understood issue of the sacred and the profane. These accounts take various forms: from affirmative-approbative (the case of Christian metal music) to extremely critical, referring to e.g. to the ideology of Satanism, occultism, anti-clericalism (the case of Norwegian black metal and other varieties). The scope of research also includes audiovisual analyzes, focusing on covers, music videos, stage images, in which the sacred dimension is exposed in its positive or negative approach.
Opiekun naukowy:
dr hab. Artur Żywiołek, prof. UJD
1.
Naukowe imaginaria w literaturze nowoczesnej
Związki literatury i nauki stanowią nie tylko domenę pisarstwa science fiction, lecz także obecne są w twórczości poetów i pisarzy różnych formacji kulturowych (polskich i europejskich). Choć „wynalazcą” gatunku s-f był Stanisław Lem, to przecież także inni poeci i pisarze inspirowali się problematyką nowoczesnej kosmologii, astrofizyki, fizyki czy matematyki, kreując swoje wizje możliwych i niemożliwych światów. Opublikowane w roku 1919 dzieło Rudolfa Kassnera Liczba i oblicze stanowi świadectwo refleksji na temat relacji między matematyką i fizyką matematyczną (na przykład teoria względności Einsteina, geometria Riemanna czy teorie nieokreśloności Gödla) a wyobraźnią poetycką oraz estetyczno-filozoficzną. Artystyczną ewokacją dynamiki istnienia w pespektywie konsekwencji wywołanych przez dwudziestowieczne „rewolucje naukowe” jest na przykład twórczość Bolesława Leśmiana, dla którego podstawowym zagadnieniem światopoglądowym był rytm, będący nie tylko przejawem dźwiękowej natury języka, lecz przede wszystkim efektem wzajemnego oddziaływania wyobraźni naukowej i poetyckiej. Wiele śladów naukowych pasji odnaleźć można także w twórczości Edwarda Stachury, Tymoteusza Karpowicza, a także u dziewiętnastowiecznych poetów i pisarzy takich jak Mickiewicz, Słowacki czy Prus oraz wielu innych.
Scientific imaginaries in modern literature
The ties linking literature and science are not only the domain of science fiction writing, but are also present in the works of poets and writers of numerous cultural formations (both Polish and European). Although the „inventor” of the sci-fi genre was Stanisław Lem, other poets and writers also drew inspiration from modern cosmology, astrophysics, physics or mathematics, forging visions of possible and impossible worlds. Published in 1919, Rudolf Kassner’s work „Number and Face” is a testament to a reflection on the relationship between mathematics, mathematical physics (for example, Einstein’s theory of relativity, Riemannian geometry and Gödel’s incompleteness theorems) and poetic and aesthetic-philosophical imagination. An artistic evocation of the dynamics of existence in the perspective of the consequences of the 20th century „scientific revolutions” are, for example, the works of Bolesław Leśmian, for whom the basic worldview was rhythm, which is not only a manifestation of the aural nature of language, but above all the result of the interplay between scientific and poetic imagination. Many traces of passion for science can also be found in the works of Edward Stachura, Tymoteusz Karpowicz, as well as among nineteenth-century poets and writers such as Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki and Bolesław Prus, alongside many others.
2.
Historia strukturalizmu w Polsce na tle europejskich przemian nauki o literaturze
Podstawowym celem dysertacji dotyczącej dziejów polskiego strukturalizmu byłby opis retorycznych strategii, uobecnionych w twórczości naukowej „wielkiej czwórki”: Janusza Sławińskiego, Michała Głowińskiego, Edwarda Balcerzana i Kazimierza Bartoszyńskiego. Specyficzna odmiana polskiego strukturalizmu, jaką była polska „szkoła komunikacji literackiej”, stanowi integralną część dziejów strukturalizmu europejskiego. Poza tym sam status „komunikacji literackiej” wskazuje na obecność retoryki i retoryczności jako fundamentalnej tradycji badawczej oraz dziedziny warunkującej uprawianie naukowej refleksji, związanej przecież z takimi strategiami retorycznymi jak heureza (inventio), taksonomia (dispositio), czy hermeneutyka (hermeneia, elocutio). W naukowym pisarstwie „wielkich polskich strukturalistów” można odnaleźć nie tylko wnikliwy opis retorycznego „modelu komunikacji”, lecz także wyraźnie zaznaczoną problematykę przekładu literackiego oraz obszar propedeutyki myślenia naukowego, to jest takiego kształtowania dyskursu naukowego, który opiera się na regułach odpowiedzialnego, krytycznego, precyzyjnego i falsyfikowalnego gromadzenia, porządkowania, wyjaśniania, rozumienia, argumentowania, interpretowania zjawisk kultury.
The history of structuralism in Poland against the background of European transformations in the study of literature
The key purpose of the dissertation on the history of Polish structuralism would be a description of rhetorical strategies present in the academic work of the „big four”: Janusz Sławiński, Michał Głowiński, Edward Balcerzan and Kazimierz Bartoszyński. A specific variation of Polish structuralism, i.e. the Polish „school of literary communication”, is an integral part of the history of European structuralism. Moreover, the very status of „literary communication” indicates the presence of rhetoric and rhetoricality as a fundamental research tradition and a field paving the way for scientific reflection, which is associated with rhetorical strategies such as invention (inventio), taxonomy (dispositio), and hermeneutics (hermeneia, elocutio). In the academic writing of „great Polish structuralists”, one can find not only a detailed description of the rhetorical „communication model”, but also a clearly defined issue of literary translation and the area of propedeutics of scientific thinking, that is, the formation of scientific discourse that is based on the principles of responsible, critical, precise and falsifiable gathering, ordering, explaining, understanding, arguing and interpreting cultural phenomena.
3.
Filozofia w kręgu literatury. Studium o pisarstwie filozoficznym ks. Józefa Tischnera
Pisarstwo filozoficzne ks. Józefa Tischnera (1931-2000) należy do tyleż znanych co zapoznanych. Z jednej strony niezwykłą popularność przyniosła Tischnerowi Historia filozofii po góralsku, z drugiej zaś takie dzieła jak Spór o istnienie człowieka lub Filozofia dramatu nie znalazły sobie miejsca w powszechnej świadomości czytelników. Wbrew pozorom, pisarstwo Tischnera nie należy do łatwych. Autor Filozofii dramatu uprawiał bowiem specyficzną odmianę myślenia, którego integralną częścią były liczne odniesienia do dzieł literackich takich twórców jak choćby Norwid czy Wyspiański. Jaką funkcję pełnią w eseistyce Tischnera intertekstualne odniesienia i nawiązania? Jaką rolę przypisuje Tischner myśleniu-przez-literaturę? Odpowiedź na te i inne pytania pozwolą na nowo spojrzeć na intelektualne dziedzictwo ks. Tischnera i twórczo je zreinterpretować.
Philosophy in the realm of literature. A study on philosophical writing by Fr. Józef Tischner
Philosophical writing of Fr. Józef Tischner (1931-2000) is as much known as it is familiar. On the one hand, Tischner’s „Highlander’s History of Philosophy” launched him into the spotlight, yet on the other hand, works such as „The Controversy over Human Existence” or „The Philosophy of Drama” did not find themselves a place in the readers’ general consciousness. Despite appearances, Tischner’s writing is not easy. The author of „The Philosophy of Drama” practiced an idiosyncratic way of thinking, which incorporated numerous references to literary works by authors the likes of Cyprian Kamil Norwid or Stanisław Wyspiański. What function do intertextual references and cross-references have in Tischner’s essay writing? What role does Tischner attribute to thinking-through-literature? The answer to these and other questions will allow us to look anew at the intellectual legacy of Fr. Tischner and reinterpret them in a creative way.
4.
Historia „Tygodnika Powszechnego”
Założony w roku 1945 przez ks. kardynała Adama Sapiehę „Tygodnik Powszechny” stanowi niezwykle ważną część polskiej historii intelektualnej. Przez dziesięciolecia pismo to było areną spotkań, sporów i dyskusji wielu wybitnych intelektualistów, poetów, pisarzy, artystów. Unikalny w skali światowej fenomen „Tygodnika Powszechnego” polegał na tym, między innymi, że jego wieloletni redaktor naczelny Jerzy Turowicz skupił wokół siebie najwybitniejszych polskich intelektualistów. Wszak w „Tygodniku” publikowali twórcy tej miary co Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Stanisław Lem, a także Andrzej Bardecki, Zofia Starowieyska-Morstinowa, Antoni Gołubiew, Stefan Kisielewski, Karol Wojtyła, Józef Tischner, Władysław Bartoszewski, Jerzy Zawieyski, Leszek Kołakowski, Czesław Zgorzelski. Stałe działy tematyczne takie jak Magazyn literacki, Ucho Igielne, Rzecz Obywatelska, Historia w Tygodniku, Nowa Europa Wschodnia, Europa Środka, Cybertygodnik, Unia dla Ciebie, Apokryf, Kontrapunkt – dobitnie świadczą o tym, że pismo to pełniło ważną kulturotwórczą i formacyjną funkcję dla kolejnych pokoleń polskiej inteligencji, której losy splatały się z ważnymi wydarzeniami w historii Polski po roku 1945.
The history of „Tygodnik Powszechny” („The General Weekly”)
Founded in 1945 by Cardinal Adam Sapieha, „Tygodnik Powszechny” constitutes an exceptionally significant part of Polish intellectual history. For decades, this periodical was a platform for meetings, disputes and discussions for many prominent intellectuals, poets, writers, artists. One of the things that made „Tygodnik Powszechny” unique on a global scale is that its long-time editor-in-chief Jerzy Turowicz brought together the finest Polish intellectuals. After all, the greats who graced the pages of the weekly included Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Stanisław Lem, as well as Andrzej Bardecki, Zofia Starowieyska-Morstinowa, Antoni Gołubiew, Stefan Kisielewski, Karol Wojtyła, Józef Tischner, Władysław Bartoszewski, Jerzy Zawieyski, Leszek Kołakowski and Czesław Zgorzelski. Permanent columns such as Literary Magazine, Needle’s Eye, the Civic Cause, History in the Weekly, New Eastern Europe, Central Europe, Cyberweek, EU for You, Apocrypha, Counterpoint – all clearly testify to the fact that this magazine played an important cultural and formative function for successive generations of the Polish intellectual elite, whose lives were intertwined with major events in Poland’s history after 1945.