Dramatopisanie kobiet w Polsce w XX wieku – problematyka, poetyka, recepcja

Opiekun naukowy:

dr hab. Joanna Warońska, prof. UJD

Wydział Humanistyczny

Instytut Literaturoznawstwa

e-mail: j.waronska@ujd.edu.pl

Dramatopisanie kobiet w Polsce w XX wieku – problematyka, poetyka, recepcja

Współczesne zainteresowanie autorkami tekstów scenicznych wynika z obserwowanych przemian kulturowych oraz coraz większej aktywności kobiet w szeroko rozumianym życiu teatralnym. Taka postawa sprzyja ponownej lekturze sztuk pisanych przez kobiety od początku wieku, nawet tych nieobecnych we współczesnym obiegu czytelniczym i teatralnym. Wśród postulatów wysuwanych przez różne środowiska akademickie (by wskazać choćby projekt HyPaTia realizowany w Instytucie Teatralnym im Z. Raszewskiego w Warszawie – w skład zespołu wchodziły badaczki reprezentujące Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Gdański oraz Instytut Sztuki PAN) jednym z najważniejszych jest stworzenie niemal nowej historii teatru, w której znajdzie się miejsce dla marginalizowanych z różnych powodów kobiet, często ze względu na odmienność genologiczną, uznaną za aberrację, kontrowersyjność stawianych tez lub zachowań.

Tymczasem już w międzywojennym teatrze kobiety odgrywały coraz większą rolę. Były aktorkami, ale również reżyserkami, scenografkami, krytyczkami oraz autorkami sztuk. Jeśli w Młodej Polsce dramatopisarką wyrastającą ponad przeciętność była Gabriela Zapolska, a pozostałe, m.in. Amelia Hertzówna czy Zofia Wójcicka-Chylewska, przeminęły niemal niezauważenie, to już w Dwudziestoleciu można wskazać silną grupę autorek, począwszy od tych najbardziej znanych, choć niekoniecznie kojarzonych z dramatem – Zofia Nałkowska, Maria Kuncewiczowa, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, przez przypominane w ostatnich latach: Eleonorę Kalkowską, Marię Morozowicz-Szczepkowską, aż do tych wciąż czekających na krytyczną lekturę ich tektów bez uprzedzeń i z zastowaniem współczesnych narzędzi badawczych, jak choćby sztuka uznanej reżyserki Zofii Modrzewskiej Błędne koło Krystyny. W zakresie dramatu na pewno warto zastanowić się nad podejmowaną przez kobiety tematyką, wybieranymi konwencjami oraz formami, które odpowiadały ich wrażliwości i światopoglądom, ale zarazem mogły stać się narzędziem walki z hegemonicznym dyskursem społecznym i kulturowym, w tym również genologicznym.

Wskazany obszar badawczy łączy ujęcia – analizę dramaturgiczną (eksponującą odmienność dramatu jako rodzaju literackiego, będącego nie tylko zapisem stosunku autora do tradycji i obowiązujących konwencji literackich, ale również jego wizji teatralnej), krytykę feministyczną oraz badania koncentrujące się na definiowaniu miejsca kobiet w społeczeństwie. W takwyznaczonym obszarze badań można wskazać wiele szczegółowych zagadnień wartych podjęcia:

– monograficzne badania twórczości autorek, analiza przemian stosowanej przez nie poetyki, poszukiwania ich genologicznych antenatek, krewnych i następczyń;

– ujęcia problemowe ujawniające różnorodność stanowisk dramatopisarek wobec określonych zagadnień, ze względu na reprezentowanie odmiennych środowisk, pokoleń czy światopoglądów;

– ujęcia genologiczne – wynikające z badań nad odmianami gatunkowymi uprawianymi przez pisarki;

– analiza recepcji wybranych dramatów, która nie tylko przypomni ocenę sztuki przez jej współczesnych, ale również pozwoli zastanowić się nad przyczynami wypowiedzianych sądów.