Przejdź do treści
Fundusze Europejskie, Wiedza Edukacja Rozwój. Rzeczpospolita Polska. Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej Nava. Unia Europejska, Europejski Fundusz Społeczny.

Opiekun naukowy:

dr hab. Violetta Jaros, prof. UJD
Instytut Filologii Polskiej
Zakład Języka Polskiego
pokój 411
al. Armii Krajowej 36a
email: v.jaros@ujd.czest.pl

 

Dyscyplina naukowa: językoznawstwo

 

Język i styl „Monitora”

Proponowany temat stanowi część projektu międzyuczelniago, zatytułowanego „Monitor” prekursorem publicystyki polskiej. Język i gatunek. Zamierzeniem badawczym jest całościowa analiza językowa materiału zawartego we wszystkich numerach czasopisma. Obejmować będzie ona płaszczyznę stricte językową (gramatyczną i leksykalna), genologiczną, intertekstową, perswazyjną oraz związaną z osiemnastowieczną etykietą językową.

Celem projektu (Język i styl „Monitora” jest wieloaspektowe opracowanie stylistyczno-językowe wszystkich tekstów zamieszczonych w „Monitorze”. Czasopismo to powstało z inicjatywy króla Stanisław Augusta Poniatowskiego i ukazywało się w latach 1764-1765 (dwa razy w tygodniu. Zamierzeniem badawczym jest całościowa analiza językowa tego materiału.

Jednym z ważnych zadań będzie charakterystyka podsystemu gramatycznego (ze szczególnym uwzględnieniem fleksji, słowotwórstwa i składni) oraz podsystemu leksykalnego. W opisie właściwości gramatycznych języka tekstów publikowanych na łamach „Monitora” punkt odniesienia (porównania) stanowić będą monografie Ireny Bajerowej: Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964; Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, T. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfologia, Katowice 1986; Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, T. 2: Fleksja, Katowice 1992; Polski język ogólny XIX wieku: Składnia, synteza, Katowice 2000, a także monografie traktujące o idiolektach pisarzy osiemnastowiecznych, takich jak J. Kitowicz (R. Bizior, O języku prozy Jędrzeja Kitowicza, wyd. 2, przejrzane i poszerzone, Częstochowa 2012), K. Bonisławska (T. Brajerski, O języku „Pieśni” Konstancji Bonisławskiej, Lublin 1961), F.D. Kniaźnin (J. Brzeziński, Język Franciszka Dionizego Kniaźnina, Zielona Góra 1975), F. Karpiński (K. Kwaśniewska-Mżyk, Język Franciszka Karpińskiego, Warszawa-Wrocław 1979), F. Bohomolec (J. Węgier, Język Franciszka Bohomolca, Poznań 1972), J. Jabłonowskiego (J. Zieniukowa, Z dziejów polszczyzny literackiej w XVIII wieku. Język pism Jana Jabłonowskiego wobec ówczesnych przepisów normatywnych, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968), a ponadto prace: Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, red. D. Ostaszewska, Katowice 2002; J. Węgier, Język komediopisarzy Oświecenia. Słowotwórstwo, słownictwo, frazeologia, Warszawa 1973; E. Umińska-Tytoń, Polszczyzna potoczna XVIII wieku, Łódź 1992; B. Wyderka, Cechy składniowo-stylistyczne siedemnastowiecznej prozy publicystycznej. Piśmiennictwo śląskie na tle ogólnopolskiego, Opole 1992.

Szeroka konfrontacja zjawisk gramatycznych pozwoli wskazać, w jakim stopniu język „Monitora” odzwierciedla tendencje polszczyzny drugiej połowy XVIII w. oraz w jakim stopniu kontynuuje stan wcześniejszy.

Opis właściwości leksykalnych ograniczony zostanie do charakterystyki rzeczownikowych nazw pospolitych. Do głównych zadań w tym zakresie należy ekscerpcja wybranego słownictwa z tego obszernego zabytku XVIII w. i jego leksykalna klasyfikacja. Zebrany materiał zostanie poddany charakterystyce leksykologicznej w oparciu o metodę pól leksykalno-semantycznych, której celem będzie wskazanie właściwości analizowanego słownictwa (znaczenia i łączliwości wyrazów). Wyniki tej analizy zestawione zostaną wybiórczo z ustaleniami dla słownictwa dziewiętnastowiecznego i wcześniejszego. Przydatnymi będą prace Eweliny Kwapień: Kształtowanie się zasobu leksykalnego polszczyzny XIX wieku – rzeczowniki (na podstawie danych leksykograficznych), Warszawa 2010 oraz Słownik rzeczowników polszczyzny XIX wieku, Warszawa 2013. Ponadto materiał konfrontowany będzie z opracowaniami leksykograficznymi, takimi jak: Słownik języka polskiego, 1861,wydany przez M. Orgelbranda, t. 1-2, Wilno; Słownik języka polskiego, 1958, pod red. W. Doroszewskiego, t. I-IX, Warszawa; Słownik języka polskiego, 1900-1927, pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego, W. Niedźwieckiego, t. I-VIII, Warszawa.

Struktura pól leksykalno-semantycznych w odniesieniu do rzeczowników uporządkowane antropocentrycznie (za S. Dubiszem, A. Markowskim i E. Kwapień) obejmować będzie 15 pól (i 54 podpola): „Ciało człowieka”, „Psychika człowieka”, „Dom człowieka”, „Artystyczna działalność człowieka”, „Człowiek i Bóg”, „Człowiek w społeczności”, „Wiedza człowieka”, „Człowiek a instytucja państwa”, „Otoczenie cywilizacyjne człowieka”, „Praca człowieka”, „Człowiek a wszechświat”, „Człowiek a przyroda”, „Człowiek a imponderabilia bytu”, „Człowiek a ilość”, „Metajęzyk człowieka” . W obrębie pola „Człowiek w społeczności” szczególna uwaga zwrócona zostanie na językowy obraz chłopa (rolnika, włościanina) i szlachcica (dziedzica).

Główne metody osiągnięcia wskazanych wyżej celów i zadań to: metoda filologiczna, metody słowotwórstwa synchronicznego i diachronicznego, metoda historyczno-porównawcza oraz metoda pól leksykalno-semantycznych.